Τι είναι η γιορτή της Αποκριάς και πώς συνδέεται με τον Χριστιανισμό, της Παναγιώτας Γιαννακά

Στην αρχαία Ελλάδα η Αποκριά καθιερώθηκε από τους γεωργούς και σχετίστηκε με την γιορτή της βλάστησης καθώς ζητούσαν με τρόπους μαγείας να ενισχύσουν την βλάστηση και την καρποφορία της γης, που όλο τον χειμώνα βρίσκεται σε νάρκη ενώ την άνοιξη ανασταίνεται.

Οι γιορτές ξεκινούσαν από το μεσοχείμωνο μέχρι την άνοιξη και ήταν αφιερωμένες στον θεό Διόνυσο, θεό της γονιμότητας, προστάτη του αμπελιού και του κρασιού, σύμβολο του κεφιού.

Προαναγγέλονταν με ντελάλη για να δώσουν χρόνο στους νοικοκυραίους να εφοδιαστούν με χοιρινά και αρνιά και λάμβαναν μέρος μόνο οι γεωργοί και τα λαϊκά στρώματα της κοινωνίας.

Καλωσόριζαν την άνοιξη με χορούς και τραγούδια και χτυπούσαν τη γη με τα πόδια, καθώς γι’ αυτούς αυτό είχε καρποφοριακή σημασία. Φορούσαν μάσκες από φλούδες δέντρων, δέρματα ζώων και κουδούνια για να βοηθήσουν τη γη να ξυπνήσει και να βγάλει καρπούς.

Ντυνόντουσαν με Τραγοτόμαρα, μιμούνταν τις κατσίκες και τα πρόβατα εφόσον αυτά τα ζώα ασκούσαν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους και παρίσταναν τον τράγο ως στοιχείο γονιμότητας και ευφορίας.

Κατά τους εορτασμούς αυτούς γινόταν παρέλαση άρματος που ξεκινούσε από την θάλασσα συμβολίζοντας τον ερχομό της άνοιξης και οι επιβαίνοντες στο άρμα – άμαξα, περιφερόμενοι στους δρόμους χυδαιολογούσαν κατά των παρευρισκομένων (εξού και η έκφραση “άκουσε τα εξ αμάξης”) για να εξευμενίσουν ότι κακό είχε ο χειμώνας.

Αυτή η γιορτή είχε διπλό περιεχόμενο, από τη μια ήταν γιορτή για τον ερχομό της άνοιξης, οπότε και της χαράς και από την άλλη ήταν γιορτή των ψυχών, έτσι εξηγούνται τα Ψυχοσάββατα κατά την διάρκεια της αποκριάς. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι αυτή την εποχή άνοιγαν οι πύλες του Άδη και οι νεκροί ανέβαιναν στον Απάνω Κόσμο, παραμένοντας μαζί τους για δύο ημέρες. Έτσι τους έκαναν πολλές τιμές, μαγειρεύοντας να τους ταΐσουν με πανσπερμία, ένα είδος σαν τα κόλλυβα και δεν άφηναν να φάει κανένας άλλος. Η πεποίθηση τους αυτή ενισχυόταν καθώς ήταν πολλοί αυτοί που από την φτώχεια δεν είχαν να φάνε κι εκμεταλλεύονταν εκείνες τις μέρες παριστάνοντας με μεταμφίεση τις ψυχές που κυκλοφορούν ανάμεσα τους προκειμένου να καταλαγιάσουν τη πείνα τους.

Με τα χρόνια και καθώς οι εορτασμοί πέρασαν από πολιτισμό σε πολιτισμό με διάφορες επιρροές από κουλτούρες και ιστορικά γεγονότα η Αποκριά άρχισε να γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια και έχοντας πανηγυρικό χαρακτήρα, όχι μόνο από τον απλό λαό πλέον αλλά και με την συμμετοχή των πλουσίων, με εκδηλώσεις ιδιωτικές και δημόσιες, με τις παρέες των μεταμφιεσμένων να κυκλοφορούν στους δρόμους και στις γειτονιές τα βράδια τραγουδώντας και κάνοντας φασαρία. Τα φαγοπότια και οι νυχτερινές διασκεδάσεις διαρκούσαν και τις τρεις κρεατινές εβδομάδες, ενώ παράλληλα γίνονταν επισκέψεις μεταμφιεσμένων σε συγγενικά και φιλικά σπίτια.

Είναι μια γιορτή που καταπολεμήθηκε από την εκκλησία λόγω του ότι είναι ένα πανάρχαιο ειδωλολατρικό έθιμο αλλά παρ’ όλες τις διώξεις και τις απαγορεύσεις τελικά τις αποδέχτηκε και τις προσάρμοσε στο εορτολόγιο της. Έτσι το έθιμο επικράτησε και διατηρείται αιώνες σαν η σπουδαιότερη γιορτή της χαράς και διασκέδασης.

Στην ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία απόκριες ονομάζονται οι τρεις τελευταίες εβδομάδες πριν τη μεγάλη σαρακοστή. Αποτελούν ουσιαστικά την εισαγωγή στην περίοδο της νηστείας και προετοιμασία για την μεγάλη γιορτή του Πάσχα. Ξεκινά την πρώτη Κυριακή με το Ευαγγέλιο του “Τελώνη και Φαρισαίου” που προτρέπει τους χριστιανούς να είναι ταπεινοί όπως ο Τελώνης και όχι υπερήφανοι όπως ο Φαρισαίος. Λέγεται και “Προφωνέσιμη” εβδομάδα επειδή την προφωνούσαν, διαλαλούσαν την αρχή της αποκριάς.

Την δεύτερη Κυριακή γίνεται αναφορά στο Ευαγγέλιο του “Ασώτου υιού” που διδάσκει την αξία της μετάνοιας και το μεγαλείο της συγχώρεσης, λέγεται και εβδομάδα “κρεατική” επειδή έτρωγαν κρέας.

Η τρίτη Κυριακή “Κυριακή της αποκρέω” αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία και στη Χριστιανική αγάπη και είναι η τελευταία μέρα που επιτρέπεται να φάμε κρέας, λέγεται και εβδομάδα της “Τυρινή ή Τυροφάγος” επειδή έτρωγαν μόνο γαλακτοκομικά και ζυμαρικά για να προετοιμαστούν σιγά σιγά για την νηστεία της Σαρακοστής. Το Ευαγγέλιο της “Τυροφάγου” αναφέρεται στην εξορία των πρωτόπλαστων από τον παράδεισο και παροτρύνει τους πιστούς να νηστεύουν, να συγχωρούν και να διάγουν βίο ενάρετο.

Οι εορτασμοί κλείνουν την Καθαρά Δευτέρα με τα Κούλουμα και το πέταγμα του πολύχρωμου χαρταετού. Με τον όρο “Κούλουμα” ή λατινικά “cumulus” που σημαίνει μαζική έξοδος του κόσμου στην ύπαιθρο, έχει τη σημασία του σωρού αλλά και της αφθονίας, το περίσσευμα και τον επίλογο, καθώς η Καθαρά Δευτέρα καθορίζει τον επίλογο των εορτών της Αποκριάς και τέλος το πέταγμα του χαρταετού που συμβολίζει το πέταγμα μακριά κάθε έγνοιας, στερήσεων και ελλείψεων που είχε ο χειμώνας με το καλωσόρισμα της άνοιξης που η φύση είναι γεμάτη χρώματα από τους ανθούς που θα καρποφορήσουν και θα φέρουν τη χαρά και την αφθονία.