Πολλά χρόνια τώρα ακούμε, διαβάζουμε και συζητάμε σχετικά με το άγχος.
Τι είναι, τι το προκαλεί, τι συνέπειες έχει στον άνθρωπο και πως αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί και να καταπολεμηθεί.
Λίγη όμως συζήτηση έχει γίνει μέχρι τώρα για τη διάκριση που υπάρχει στο άγχος σε “δημιουργικό” και “ανασταλτικό”. Η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα σε αυτό. Γιατί το άγχος δεν είναι μόνο μια κακή, δυσάρεστη και καταστροφική ενίοτε κατάσταση. Αν υπάρχει σε ελεγχόμενο βαθμό μπορεί να αποβεί ακόμα και πολύ αποτελεσματικό. Θα επιχειρήσω να κάνω αυτή τη διάκριση με απλά και κατανοητά λόγια.
Το δημιουργικό άγχος είναι κατ’ αρχάς μια πολύ χρήσιμη και φυσιολογική αντίδραση από τον οργανισμό μας. Είναι η κινητοποίησή μας, πνευματικά και σωματικά ενόψει μιας επερχόμενης σημαντικής περίστασης που συνοδεύεται από την ψυχολογική αίσθηση απειλής. Μια τέτοια περίσταση μπορεί να είναι μια εξέταση σε ένα μάθημα, μια παρουσίαση εργασίας μπροστά σε κοινό, ένας σημαντικός αγώνας για έναν αθλητή, μια παράσταση για έναν ηθοποιό κλπ.
Αυτό που κάνει το δημιουργικό άγχος είναι το να διατηρεί ελεγχόμενα σε συνεχή εγρήγορση το μυαλό μας, τη σκέψη μας, το σώμα μας και γενικά τις αισθήσεις μας ώστε να προετοιμαστούμε κατάλληλα και να επιτύχουμε το σκοπό μας. Συνήθως τα αποτελέσματα είναι καλά και η κατάσταση αυτού του τύπου άγχους είναι παροδική και διαρκεί όσο διαρκεί και η συγκεκριμένη περίσταση που βιώνουμε ή καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Ως εκ τούτου δεν χρειάζεται ούτε αντιμετώπιση,ούτε καταπολέμηση αφού είναι ουσιαστικά θετική η εμφάνισή του.
Αντίθετα, το ανασταλτικό άγχος περιλαμβάνει μια πιο παρατεταμένη και πολλές φορές χρόνια στρεσογόνο κατάσταση για τον άνθρωπο. Αιτία μπορεί να είναι το οτιδήποτε. Συνήθως αφορά συνθήκες στην καθημερινότητά μας που είναι ή τις εκλαμβάνουμε ως αρνητικές, άρα απειλητικές ή επικίνδυνες προς εμάς όπως οι απαιτήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής,απαιτήσεις από την εργασία ή τους ανθρώπους γύρω μας σε εμάς,ανεκπλήρωτες επιθυμίες, οικονομικά προβλήματα ή η έλλειψη εργασίας.
Κάποιες φορές μπορεί επίσης να προκληθεί από μια απότομη αλλαγή στην καθημερινότητά μας και τις συνήθειές μας (πχ απώλεια εργασίας, απώλεια φιλικού ή συγγενικού προσώπου,χωρισμός, αλλαγή μέρους διαμονής λόγω ανωτέρας βίας κλπ).Με άλλα λόγια όταν συμβαίνουν γεγονότα που μπορεί να ανατρέψουν τις συναισθηματικές μας ισορροπίες. Σε άλλες περιπτώσεις το ανασταλτικό άγχος μπορεί επίσης να οφείλεται σε υποσυνείδητους λόγους και παράγοντες ή να έχει να κάνει ακόμα και με τον τρόπο που ανατραφήκαμε, εκτείνοντας τις ρίζες του στην παιδική μας ηλικία.
Σε αυτή την περίπτωση αν πάλι μπορούσαμε να “μετρήσουμε” το άγχος με μια κλίμακα από το 1 ως το 10 ,θα λέγαμε ότι οι τιμές ξεπερνούν τον μέσο όρο και πλησιάζουν περισσότερο προς το 10. Όλη αυτή η περίσταση είναι ικανή να οδηγήσει σε αγχώδη διαταραχή, ειδικά αν υφίσταται σε χρόνια και παρατεταμένη κλίμακα. Συνοδευτικά αυτής μπορεί να είναι μια σειρά ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, που μπορούν να εμποδίσουν τον καθένα μας από το να ανταποκρίνεται στις καθημερινές του ενασχολήσεις και υποχρεώσεις, ακόμη και στα πιο βασικά ή απλά. Και που πιθανώς να έχει και περαιτέρω αρνητικές νοητικές ή και σωματικές επιπτώσεις.
Τι γίνεται σε αυτή την περίπτωση; Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί όλο αυτό; Η πρώτη και ίσως απλούστερη λύση είναι κάτι που στις μέρες μας αποφεύγουμε οι άνθρωποι να κάνουμε ή έστω δεν το κάνουμε εξ ολοκλήρου και ειλικρινά. Και αυτό είναι το να μιλήσουμε σε κάποιον δικό μας άνθρωπο, συγγενή ή φίλο για αυτό που μας απασχολεί. Με άλλα λόγια το να εξωτερικεύσουμε το πρόβλημά μας,να βγάλουμε όπως λέμε το “βάρος από μέσα μας”. Αυτό μπορεί να έχει άμεσα θετικά αποτελέσματα καθώς οι άνθρωποι γύρω μας μάς ζούν και μπορούν ως εξωτερικοί αντικειμενικοί παρατηρητές να δώσουν μια λύση ή μια συμβουλή συμβάλλοντας στη μείωση της έντασης των αρνητικών συναισθημάτων ή και στην εξάλειψή τους.
Εάν το πρόβλημα είναι πιο σύνθετο, τότε η πλέον δόκιμη λύση είναι το να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Εκεί είναι δυνατό να βοηθηθούμε με διάφορες μεθόδους (ψυχαναλυτική ή γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία,εκπαίδευση σε τεχνικές αυτοχαλάρωσης, ψυχολογική στήριξη, βελτίωση αυτοεκτίμησης κλπ). Και φυσικά εν έτει 2022, η λύση αυτή δεν είναι “ταμπού” και ούτε θα πρέπει να θεωρείται ως τέτοια. Ιδιαίτερα τώρα που και οι επιπτώσεις της πανδημίας του κορονοϊού στην εν γένει ψυχική υγεία είναι πασιφανείς.
Είδαμε λοιπόν πως πρέπει να διαχωρίζουμε τις καταστάσεις και τα είδη του άγχους. Το δημιουργικό άγχος είναι καλό να το έχουμε στη ζωή μας καθότι μας κινητοποιεί,λειτουργεί ως “βοήθημα” και κατευθυντήρια δύναμη πολλές φορές. Όταν και αν όμως χτυπήσει το “καμπανάκι” του ανασταλτικού άγχους τότε είναι καλύτερο το να μιλήσουμε.
Όπως και να χει στις εποχές που ζούμε-κατ εξοχήν στρεσογόνες- τέτοια ζητήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται με θάρρος, θέληση και χωρίς στιγματισμούς.
Χάρης Τσούλας
Φιλόλογος, Καθηγητής Φροντιστηριακής Μέσης Εκπαίδευσης
Μέλος Δ.Σ. Παγκοσμίου Πολιτιστικού Ιδρύματος Ελληνισμού της Διασποράς
Συντονιστής για θέματα Επικοινωνίας και Ανίχνευσης Εκπαιδευτικών Αναγκών Μελών Ε.Κ.Ο της Γραμματείας Ειδικών Κομματικών Οργανώσεων ΝΔ
Αντιπρόεδρος στην τοπική οργάνωση ΝΔ Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνας
