ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ (ΚΑΙ ΟΧΙ ΚΡΑΤΩΝ), του Σωτήρη Παπαδέα
Στον τίτλο του γνωστού σε όλους μας Οργανισμού, που έργο του είναι η προαγωγή της συνεργασίας των μελών του για την υπεράσπιση του διεθνούς δικαίου και ασφάλειας, για την οικονομική ανάπτυξη και την ισότητα, υπάρχει ένα παράδοξο.
Ενώ μέλη του είναι ΚΡΑΤΗ, ο τίτλος του αναφέρει ως μέλη ΕΘΝΗ.
Το «λάθος» αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί από την κεκτημένη ταχύτητα (ο ΟΗΕ θεωρήθηκε ως διάδοχος οργανισμός της Κοινωνίας των Εθνών), αλλά και πάλι μεταθέτουμε το ερώτημα χρονικά. Γιατί Κοινωνία «των Εθνών» και όχι «των Κρατών»;
Θα μπορούσε να εξηγηθεί και με άλλους τρόπους, αλλά θα παραμείνω σε μια εξήγηση που με διευκολύνει να ξεκαθαρίσω (αν το πετύχω βέβαια) μερικά πράγματα.
Τα κράτη, όσο υφίστανται, είναι οντότητες σαφώς διαγεγραμμένες. Έχουν ημερομηνία δημιουργίας και ημερομηνία διάλυσης. Τα έθνη, παρ’ ότι ιστορικά κείνται αρκετά ασαφώς, είναι πιο διαρκή ως ιστορικές οντότητες και παράγοντες.
Από μία άλλη άποψη τα έθνη έχουν την ανάγκη ύπαρξης εντός κρατών, αλλά και τα κράτη εναγωνίως (αν και όχι πάντοτε) αναζητούν τη νομιμοποίησή τους σε ένα έθνος, όσο το δυνατόν ομοιογενές.
Έχουμε πολλά παραδείγματα και για τα δύο, αλλά και πολλές ενδιάμεσες περιπτώσεις. Παραθέτοντας πολλές περιπτώσεις διάκρισης της έννοιας «έθνος» από την έννοια «λαός», θα επιχειρήσω να βάλω τις βάσεις προβληματισμού σχετικά με το θέμα: Τι εν τέλει είναι το «έθνος»; Σε κάθε περίπτωση θα εμπλέκω και κριτήρια διάκριση ή ομοιότητας, που συνήθως αναφέρονται σ’ αυτές τις περιπτώσεις (γλώσσα, θρησκεία, ιστορική παράδοση κ.τ.τ.).
* * *
Θα ξεκινήσω από το «ἐν τοῖς ποσὶν»:
Η ρωσική πλευρά ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει Ουκρανικό Έθνος, αλλά μόνο Λαός (άλλο μπέρδεμα τώρα, δηλ. να βρούμε τι είναι «λαός»), που μαζί με τον ρωσικό λαό και άλλους συγκροτεί το Ρωσικό ‘Έθνος.
Η ουκρανική πλευρά διατείνεται ότι το Ουκρανικό Έθνος μάχεται για την ανεξαρτησία του. Να σημειώσω εδώ ότι διακεκριμένοι πολέμιοι του Πούτιν και υποστηρικτές της αυτοδιάθεσης της Ουκρανίας ισχυρίζονται πως ο πόλεμος αυτός είναι η κοιτίδα της γένεσης του Ουκρανικού Έθνους!
Αναγνωρίζεται λοιπόν ο πόλεμος ως γόνιμο έδαφος για τη δημιουργία εθνικής ταυτότητας. Χμμ … πάλι στον πόλεμο αναθέτουμε καταλυτικό ιστορικό ρόλο!
Το Ελληνικό Έθνος ζει εντός των ορίων τριών κρατών (δεν αναφέρομαι στους μετανάστες), αλλά σε ένα από αυτά (Κύπρος) υπάρχει σημαντικός αριθμός αλλοεθνών, που είναι Τούρκοι. Στην Κύπρο σαφώς υπάρχουν δύο λαοί, αλλά δεν νομίζω να μπορεί να ισχυριστεί ότι υπάρχει Κυπριακό Έθνος!
Στην γειτονική μας τέως Γιουγκοσλαβία υπήρχουν δύο λαοί με κοινή γλώσσα, αλλά με διαφορετικό αλφάβητο και θρησκεία. Οι Σέρβοι και οι Κροάτες. Οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι αποτελούν χωριστά έθνη και φυσικά έχουν το καθένα το δικό του κράτος. Μάλιστα δεν έχουν και τόσο καλές σχέσεις.
Στην Ελβετία αντίθετα συμβιώνουν τα τελευταία 207 χρόνια ειρηνικά και πλούσια τρεις λαοί και γλώσσες και δύο θρησκείες. Ανήκουν σε έθνη που στο διάστημα αυτό έκαναν πολέμους μεταξύ τους και μάλιστα δύο παγκόσμιους! Γύρω-γύρω η ανθρωπότητα αλληλοσφαγιάστηκε με φρικώδη και καταστροφικό τρόπο, αλλά στην Ελβετία «δεν άνοιξε μύτη»!
Πάμε τώρα στην Αφρική, όπου η αποικιοκρατία δημιούργησε κρατικά σύνορα υπεράνω λαών, γλωσσών, θρησκειών, πολιτισμών και διαφόρων άλλων -ισμών!
Στη Σενεγάλη συμβιώνουν 5 κύριες «εθνότητες» και πολλές δεκάδες μικρότερες! Αναγνωρίζονται 11 «εθνικές» γλώσσες, μεταξύ των οποίων και η Αραβική!!! Μέτρησα δε στη Βικιπαιδεία κι άλλες 28 αναγνωρισμένες γλώσσες! Βέβαια όλο αυτό το χάος τακτοποιείται από τη κοινή γνώση της Γαλλικής, ειδάλλως …
Τι είναι όμως αυτό που συνέχει όλη αυτή την πανσπερμία σε ένα κράτος; Φυσικά δεν είναι η κοινή εθνική συνείδηση σφυρηλατημένη μέσα από πολέμους και ιστορικές παραδόσεις. Απλά δεν διανοούνται οι Σενεγαλέζοι να διασπαστούν σε 30 με 40 κρατίδια! Να βάλουμε και τις επιτυχίες της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου ως συνεκτικό παράγοντα!
Στην Ισπανία δεν θα κάνω καταμέτρηση λαών, γλωσσών και πολιτισμών, αλλά θα παραθέσω τις αντιδράσεις για την κατάκτηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2010 από την εθνική ομάδα ποδοσφαίρου. Στη Μαδρίτη ξέφρενοι πανηγυρισμοί, στη Βαρκελώνη αδιαφορία και στο Μπιλμπάο και το Σαν Σεμπαστιάν κατήφεια! Δεν κατοικείται όλη η Ισπανία από το Ισπανικό Έθνος!
Η Σιγκαπούρη αποτελεί κλασσικό παράδειγμα κράτους-επιχείρησης. Πέντε γλώσσες, αρκετοί λαοί, κουλτούρες, θρησκείες κ.τ.τ. Ασχολούνται οι κάτοικοι κυρίως με το εμπόριο και την οικονομία και δεν πολυνοιάζονται για διαδικασίες εθνικής ολοκλήρωσης. Εθνική γλώσσα για ιστορικούς λόγους θεωρείται η μαλαϊκή και σ’ αυτήν είναι γραμμένος ο εθνικός ύμνος «Majulah Singapura». Για Σιγκαπουρικό Έθνος πάντως δεν έχω ακούσει ακόμα!
Συνοπτικά τώρα:
Τι είδους εθνική συνείδηση να έχουν αναπτύξει οι κάτοικοι του εξωτικού Βανουάτου, που είναι όμως κράτος-μέλος του Οργανισμού Ηνωμένων «Εθνών» και όχι «Κρατών»;
Υφίσταται Αγγλοσαξονικό Έθνος; Υπάρχει όμως Αγγλοσαξονικός «Κόσμος» (άλλο πάλι και τούτο) κατανεμημένος σε 4 κράτη.
Ο Αραβικός Κόσμος γιατί δεν αποτελεί ένα ή δύο, το πολύ, κράτη;
Ποια είναι τα όρια του Γερμανικού Έθνους;
Δύσκολα ερωτήματα και άλλα πολλά …
* * *
Προς το τέλος του 19ου αιώνα και όταν η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων επέτρεψε την άνοδο του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων εκτιμήθηκε ότι ο ορμητικά αναπτυσσόμενος καπιταλισμός
θα καταργούσε τους πολέμους (ή τουλάχιστον θα τους περιόριζε ως μέσο επίλυσης διαφορών μεταξύ καθυστερημένων κρατών) και θα εξαφάνιζε τη φτώχεια και μιζέρια των λαϊκών στρωμάτων.
Στο πρώτο απέτυχε παταγωδώς. Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και εκατοντάδες περιφερειακοί και εμφύλιοι με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές και δυστυχία και κοινωνικές αναστατώσεις κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ. μαρτυρούν το αντίθετο.
Το δεύτερο το πέτυχε σε μεγάλο βαθμό, αλλά μόνο για το 1/4 περ. του παγκόσμιου πληθυσμού.
Την ιστορική αναγκαιότητα του πολέμου για πολλούς λόγους και μάλιστα ως διαδικασία εθνογένεσης ή εθνο-ολοκλήρωσης ή εθνο-διαμόρφωσης τη βλέπουμε μπροστά μας.
Ο κ. Παναγιώτης Πετράκης, καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, σε ραδιοφωνική συνέντευξη στην ΕΡΤ 1 σημείωσε χαρακτηριστικά:
«Όλα τα έθνη έχουν γεννηθεί μέσα από πολέμους. Ακόμα και το Αμερικάνικο ολοκλήρωσε τη εθνική του υπόσταση μετά τη συμμετοχή στον Α’ ΠΠ και την έκδοση πολεμικού χρέους κοινού για όλες τις πολιτείες»!!!
* * *
Φοβούμαι ότι μάλλον δεν ξεκαθάρισα τα πράγματα. Ο προβληματισμός αυτός με οδήγησε σ’ αυτό που υποψιαζόμουν εξ αρχής. Η έννοια του «έθνους» είναι μια ακόμα «λαστιχένια» έννοια πρόσφορη για ατέρμονες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις (και πολέμους). Γι’ αυτό στην Ουκρανία να περιμένουμε να «κατακαθίσει η σκόνη».
