Πριν λίγες ημέρες, και συγκεκριμένα στις 6 Μαρτίου, είχαμε τη συμβολική Παγκόσμια Ημέρα κατά του Σχολικού Εκφοβισμού.
Με αφορμή αυτή τη σημαντική ημέρα υπενθύμισης, θα κάνω κάποιες αναφορές γύρω από το φαινόμενο αυτό που έχει πάρει τις διαστάσεις μιας διαχρονικής μάστιγας, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τι είναι όμως ο σχολικός εκφοβισμός; Λίγο πολύ, όλοι έχουμε εξοικειωθεί με την έννοια, είτε είμαστε, είτε δεν είμαστε γονείς ή εκπαιδευτικοί κι αυτό καθώς πέρα από την ευρεία ενημέρωση, πιθανώς να έχουμε υπάρξει μάρτυρες ή και θύματα του εκφοβισμού ως μαθητές, στα παιδικά ή εφηβικά μας χρόνια.
Ευσύνοπτα όμως, ο σχολικός εκφοβισμός είναι η χρήση βίας, σωματικής ή λεκτικής, συνήθως μεταξύ συνομηλίκων παιδιών, συμμαθητών ή γενικά μελών μιας σχολικής ομάδας. Ο στόχος είναι ο φόβος, ο πόνος, η αναστάτωση του εκφοβιζόμενου από τους εκφοβιστές, μαζί με ταυτόχρονη υποτιθέμενη “επίδειξη δύναμης” από αυτούς.
Σε πολύ σπανιότερες περιπτώσεις ο σχολικός εκφοβισμός (αναφερόμενος και ως bullying) μπορεί να περιλαμβάνει απειλές εκπαιδευτικών εναντίον μαθητών ή και το αντίστροφο.
Ποιες είναι οι μορφές του σχολικού εκφοβισμού; Δυστυχώς περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος έκφρασης.
Υπάρχει ο λεκτικός εκφοβισμός (αρνητικά σχόλια για την εμφάνιση ή κάποιο ιδιαίτερο γνώρισμα του μαθητή, κοροϊδία, απειλές), ο κοινωνικός εκφοβισμός (αποκλεισμός από την σχολική και κοινωνική ομάδα, διάδοση ανυπόστατων φημών για το συγκεκριμένο άτομο, καταστροφή ή και κλοπή προσωπικών αντικειμένων) και τα τελευταία χρόνια, με την ανάπτυξη του Διαδικτύου, και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (απειλητικά μηνύματα στο κινητό τηλέφωνο του μαθητή, εκβιασμός, απειλές και φήμες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.ά).
Έρευνα από το Α.Π.Θ. και την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου έχει δείξει πως σχεδόν 1 στους 3 μαθητές έχει υποστεί κάποιου είδους εκφοβισμό μέσα στο σχολικό περιβάλλον, ποσοστό δυστυχώς πολύ υψηλό. Στα ίδια ποσοστά κυμαίνεται και ο ευρωπαϊκός μέσος όρος.
Επιπλέον, η ίδια μελέτη δείχνει πως οι συχνότεροι θύτες είναι αγόρια και πως ασκούν το bullying σε χώρους που δεν υπάρχει επαρκής επίβλεψη (διάδρομοι, άδειες σχολικές αίθουσες, τουαλέτες, στη διαδρομή του μαθητή προς το σπίτι).
Ως θύματα καταγράφονται οι φαινομενικά πιο αδύναμοι, βάσει ιδιοσυγκρασίας ή σωματικής διάπλασης.
Όταν ένας μαθητής πέφτει θύμα σχολικού εκφοβισμού υπάρχουν σημάδια, αρκεί να προσέξουμε τις λεπτομέρειες. Μιας και η συγκεκριμένη κατάσταση επηρεάζει άμεσα την ψυχοσυναισθηματική, μαθησιακή και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου, υφίσταταιι άμεση επίπτωση στη διαδικασία της μάθησης.
Ο μαθητής, επηρεαζόμενος από τις καταστάσεις που ζει, χάνει το ενδιαφέρον του για την εκπαιδευτική διαδικασία, η σχολική του επίδοση πέφτει κατακόρυφα, μέχρι που τα αισθήματα του φόβου και της απόγνωσης τον οδηγούν στην άρνηση: Εκφράζει -φαινομενικά ανεξήγητα- την επιθυμία να μην πηγαίνει στο σχολείο, επικαλούμενος πολλές φορές διάφορες δικαιολογίες, όπως υποτιθέμενη ασθένεια και άλλα. Σε ορισμένες περιπτώσεις δείχνει απάθεια για τα πάντα ή αντιθέτως επιθετικότητα απέναντι στα άλλα μέλη της οικογένειας.
Σε πολύ πιο ακραίες περιπτώσεις, δυστυχώς έχουμε δει ακόμη και τραγικές καταλήξεις, όπως αυτή του Βαγγέλη Γιακουμάκη που συγκλόνισε όλη την ελληνική κοινωνία, μόλις λίγα χρόνια πριν, ή του εξίσου συγκλονιστικού γεγονότος της αυτοκτονίας της 22χρονης φοιτήτριας στην Θεσσαλονίκη, την ίδια εποχή περίπου.
Μια από τις ρίζες του προβλήματος είναι το γεγονός πως οι γονείς έχουν παντελή άγνοια κι αυτό όχι εκ δικής τους προθέσεως, αλλά επειδή οι μαθητές/ φοιτητές τείνουν να εκφράζουν το πρόβλημα σε φίλους τους και αυτό αρκετά αργότερα από την αρχή του συμβάντος.
Είναι αναγκαία όμως η άμεση αντιμετώπιση και αυτή έρχεται με συγκεκριμένους τρόπους: Οι γονείς να κοιτούν προσεκτικά τα σημάδια που προαναφέραμε. Αν αντιληφθούν το παραμικρό, να ενθαρρύνουν το παιδί να μιλήσει. Εφόσον αυτό συμβεί, τότε να απευθυνθούν στους εκπαιδευτικούς, στους αρμόδιους σχολικούς ψυχολόγους των σχολικών μονάδων και ακολούθως στις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης (ή τις πρυτανικές αρχές αν μιλάμε για Τριτοβάθμια Εκπαίδευση).
Ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί πρέπει να στηρίζουμε έμπρακτα τα παιδιά που έχουν αποτελέσει θύματα του σχολικού εκφοβισμού. Και να τα ενθαρρύνουμε να μιλούν, αφού θα γνωρίζουν πως θα έχουν ένα σπουδαίο στήριγμα απέναντι στους παραβατικούς που τους απειλούν.
Μέσα σε αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση που περιέγραψα, αποτελεί ευτύχημα το γεγονός ότι πλέον υπάρχει ενημέρωση από εκπαιδευτικούς, ειδικούς σχολικούς ψυχολόγους και σχολικούς συμβούλους. Όπως υπάρχει θεσμοθετημένο από το Υπουργείο Παιδείας και το Παρατηρητήριο για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού: http://paratiritirio.minedu.gov.gr/
Έχουμε τα εργαλεία στα χέρια μας, ώστε να αντιμετωπιστεί αυτή η μάστιγα, αρκεί να τα αξιοποιούμε σωστά.
Και η 6η Μαρτίου, αλλά και κάθε μέρα, να δίνουμε έμπρακτα το μήνυμα πως “Λέμε όχι στην σωματική ή ψυχολογική βία έναντι ασθενέστερων”.
#stop_bullying λοιπόν…
Χάρης Τσούλας 
Φιλόλογος, Καθηγητής Φροντιστηριακής Μέσης Εκπαίδευσης
Μέλος Δ.Σ. Παγκοσμίου Πολιτιστικού Ιδρύματος Ελληνισμού της Διασποράς
Συντονιστής για θέματα Επικοινωνίας και Ανίχνευσης Εκπαιδευτικών Αναγκών Μελών Ε.Κ.Ο της Γραμματείας Ειδικών Κομματικών Οργανώσεων ΝΔ
Αντιπρόεδρος στην τοπική οργάνωση ΝΔ Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνας
