Γράφει ο Χάρης Τσούλας*
Τα ήθη και τα έθιμα της λαϊκής μας παράδοσης είναι αυτά που καθορίζουν την πολιτιστική μας ταυτότητα και την πολιτισμική μας ύπαρξη. Έρχονται από το παρελθόν, όμως αποτελούν βάση για το παρόν αλλά και το μέλλον μας.
Μια πρόσφατη επίσκεψη της Γραμματέως Ποιότητας Ζωής και Εθελοντισμού της ΝΔ κας Πίστης Κρυσταλλίδου στην Αιανή της Κοζάνης, αλλά και η συμμετοχή της στο έθιμο το 2019 πριν την πανδημία του κορονοϊου, λειτούργησε ως κινητήριος μοχλός ώστε να κάνω μια μικρή έρευνα και να μάθω για το έθιμο των Λαζαρίνων στην περιοχή.
Μπορεί να βρισκόμαστε σε περίοδο Χριστουγέννων και ως εκ της φύσης του να μη μοιάζει επίκαιρο, πιστεύω όμως πως αξίζει όμως να μάθουμε κάποια πράγματα για αυτό.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι Λαζαρίνες αποτελούν τοπικό έθιμο της Αιανής, κωμόπολης του Νομού Κοζάνης που αποτελεί και ιστορική έδρα του Δήμου της Κοζάνης. Μια περιοχή με πλούσιο παρελθόν, από τα αρχαία κιόλας χρόνια.
Το συγκεκριμένο έθιμο αποτελεί κατ’ ουσίαν γυναικείο χορευτικό δρώμενο, στο οποίο παλαιότερα συμμετείχαν νεαρές κοπέλες, ανύπαντρες, που χόρευαν και τραγουδούσαν εκ περιτροπής, χωρίς τη συνοδεία λαϊκών οργάνων. Η διάρκεια του εθίμου συνήθιζε να είναι τριήμερη, από την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου έως και την Κυριακή των Βαΐων.
Εκτελούνταν ως χορός πάλι από ομάδες νεαρών γυναικών και κοριτσιών. Υπάρχουν ερευνητές που θεωρούν τις Λαζαρίνες άμεση συνέχεια των Παρθενείων.
Συμπεραίνουμε λοιπόν πως από την αρχαιότητα μεταδόθηκαν στον βυζαντινό πολιτισμό και από εκεί στο σήμερα, αποτελώντας μια αόρατη αλλά άρρηκτη αλυσίδα μέσα στους αιώνες.
Στη σύγχρονη εποχή έχουν συνδεθεί με την ανάσταση του Λαζάρου, εξ ου και διεξάγονται κατά το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ο ερχομός της άνοιξης, σε συνδυασμό με το γεγονός του θαύματος της νεκρανάστασης αλλά και τον χορό νέων γυναικών, συμβολίζουν
την αναγέννηση της φύσης μετά το χειμώνα, την ανανέωση, την νέα ζωή και την γονιμότητα. Τέτοιου είδους συμβολισμοί είναι χαρακτηριστικό κάθε λαϊκού εθίμου, αναπόφευκτα και των Λαζαρίνων.
Κατά τα παλαιότερα χρόνια και ως την δεκαετία του 1970 περίπου οι Λαζαρίνες
αποτελούσαν ένα έθιμο ορόσημο, όχι μόνο για την Αιανή και την Κοζάνη, αλλά και για ολόκληρη τη Δυτική Μακεδονία.
Κατά την τριήμερη διάρκεια του εθίμου υπήρξε συγκεκριμένη δομή, από τη σειρά των Λαζαρίνων στο χορό (ανά ηλικιακή ομάδα) έως τα δρώμενα που συνόδευαν τη γιορτή. Αποκορύφωμα των εορταστικών εκδηλώσεων ήταν ο “Τρανός” χορός ανήμερα του
Σαββάτου του Λαζάρου, κατά τον οποίο συμμετείχαν όλες οι Λαζαρίνες μαζί με
αρραβωνιασμένες γυναίκες ή πρόσφατα παντρεμένες. Ο Τρανός χορός περιείχε και το “Τσιντσιρό”, το τραγούδι των Λαζαρίνων.
Την Κυριακή των Βαΐων, είχαμε τον Τρανό χορό των Βαϊων, με τις γυναίκες τοποθετημένες “ιεραρχικά”. Πρώτα οι μεγαλύτερες σε ηλικία, μετά οι νιόπαντρες, ύστερα οι παντρεμένες
με τη σειρά της ημερομηνίας του γάμου τους και στο τέλος τα κορίτσια, κατά ηλικία.
Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές του 1970 το έθιμο των Λαζαρίνων ατονεί, για να αναβιώσει λίγο αργότερα και οριστικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν ο τότε Δήμος Αιανής σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Μορφωτικό Σύλλογο Αιανής “Η Πρόοδος” δίνουν μια πανελλαδική διάσταση στο έθιμο, καθιερώνοντας μουσικοχορευτική εκδήλωση το απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων, με τη συμμετοχή συλλόγων από όλη την Έλλάδα!
Πλέον ακολουθούνται ξανά όσα έκαναν το έθιμο των Λαζαρίνων γνωστό, με συμμετοχή νεαρών κοριτσιών ανά ηλικιακή ομάδα, με τα μεγαλύτερα κορίτσια να φορούν “νυφιάτικες στολές”, ενώ στον Τρανό χορό “Τσιντσιρό” συμμετέχουν γυναίκες κάθε ηλικίας.
Μετά το Τρανό διοργανώνεται “Κονάκι” στο Πνευματικό Κέντρο, για να ακολουθήσει ο Τρανός της Κυριακής των Βαΐων στην πλατεία του χωριού.
Αντιλαμβανόμαστε πως πρόκειται για ένα ξεχωριστό έθιμο, εξέχουσας σημασίας. Ένα έθιμο γνωστό στη Δυτική Μακεδονία, που αξίζει ανάδειξης σε όλη την ελληνική επικράτεια.
Και το οποίο, για μια ακόμη φορά επιβεβαιώνει και αναδεικνύει τη σπουδαιότητα του ρόλου της γυναίκας στη μετάδοση και διάδοση των πολιτιστικών αξιών διαχρονικά, σε
τοπικό επίπεδο και όχι μόνο.
Οι Λαζαρίνες της Αιανής λοιπόν, ένα μακραίωνο έθιμο με αρχαίες ρίζες, δείχνουν περίτρανα πως το παρελθόν συνυπάρχει με το παρόν και μπορεί να αποτελέσει φωτεινό δρόμο και για το μέλλον.
* Ο Χάρης Τσούλας είναι Φιλόλογος, καθηγητής φροντιστηριακής μέσης εκπαίδευσης – Μέλος Δ.Σ. Παγκοσμίου Πολιτιστικού Ιδρύματος Ελληνισμού της Διασποράς – Συντονιστής Λαογραφίας της Γραμματείας Ποιότητας Ζωής και Εθελοντισμού ΝΔ – Αντιπρόεδρος στην τοπική οργάνωση ΝΔ Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνας
Πηγή φωτογραφιών: ancientaiani.gr
